Klimatoji Nedir

Klimatoji Nedir

Yunanca clinein ‘eğimli’ ve logos ‘bilim’ kelimelerinden oluşan Klimatoloji,atmosfer içerisinde meydana gelen hava olayları ile yeryüzünde görülen iklim tiplerini inceleyen bilim dalıdır.Kelime anlamı olarak iklim bilimi anlamına gelen klimatoloji, uzun yıllar boyunca atmosferde meydana gelen hava olaylarının insan ve doğal ortam üzerindeki etkilerine bağlı olarak ortaya çıkan iklim tiplerini inceleyen bir doğal(fizikî) coğrafya dalıdır. Bir sahada uzun yıllar boyunca hüküm süren hava olaylarının ortalama sonucu o sahanın iklim özelliklerini belirlemektedir. Oldukça geniş bir bölge içinde, uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir

İnsanlar bilerek veya bilmeyerek, sene boyunca yaşamları üzerinde iklimin önemli bir aksiyonu vardır. Hatta, iklimin tüm canlıları,hayatlarını etkileyebilmektedir misal bazı bitki türlerinin yetiştiği iklim bölgeleri bulunmaktadır. Belli bir yükselti den sonra ağaç türleri yetişmez. Her canlı türü, istense dahi her bölgede yaşam süremez.

Klimatoji Hava durumu ve iklim

Atmosferde meydana gelen meteorolojik olaylar. Atmosferde hava olaylarının kısa bir süre içindeki durumunu tanımlamak için; soğuk, sıcak, yağmurlu hava şeklinde tanımlar kullanılabilir. Bütün bunlar havanın o anki halini belirler. Hava durumu belirli bir yerde, belirli ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarıdır. Bir yerdeki hava durumu tanımlanırken en üstün ve etkin olan iklim faktörü öne çıkar. Örneğin, soğuk hava denildiğinde bu terim bulutluluk,

rüzgâr gibi diğer iklim elemanlarını da kapsayabilir. Ancak o andaki üstün olan faktör düşük sıcaklıktır.İklim ile hava durumu birbirinden farklı şeylerdir. Burada en önemli fark zaman ve bahsedilen bölge olmaktadır. Hava durumu için çok kısa zaman ve mikro klima alanlardan bahsedilirken iklim için oldukça geniş bir bölgeden (makro klima 4 bölgelerden) bahsedilebilir. Buna göre iklim oldukça geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar değişmeyen ortalama hava koşullarıdır.

Klimatoloji, Konusu ve Amacı

Coğrafya temelde iki ana bölümden oluşan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalları, Beşeri

Coğrafya ve Fiziki Coğrafyadır. Fiziki Coğrafya da temelde 4 bilim dalından oluşur. Bu bilim

dalları, Klimatoloji, Hidrografya, Jeomorfoloji ve Biyocoğrafya’dır.

Fiziki Coğrafya'nın alt bilim dallarından biri olan Klimatoloji, İnsanın da içinde

bulunduğu yerküre'nin iklim elemanlarını ve iklim etmenlerini içine alan ve bunların karşılıklı

etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Temel amacı yerküre iklimlerini belirleyerek, bu iklimlerin

özelliklerini açıklamaktır.

Klimatoloji biliminde bu temel amacını gerçekleştirebilmek için sıcaklık, yağış, rüzgar,

bağıl nem, hava basıncı, güneşlenme gibi birçok iklim eleman ve faktörlerini değerlendirmek

gerekmektedir. Bu değerlendirmeler ile bir yerin uzun yıllık genel iklim özellikleri belirlenir.

Klimatoloji, iklim olayları, ekstrem hava olayları, uzun süreli değişimler, atmosferik

salınımlar ve iklime etkileri gibi konuları kapsayan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı artan

atmosferik gözlemler, ölçümler ile gelişme göstermiştir.

Günümüzde klimatoloji, yapılan klimatolojik ve meteorolojik ölçümler ile atmosferik

ölçümlerden yararlanarak hava olaylarının oluşum gelişim ya da sonuçlarını açıklamaya

çalışmaktadır. Bu amaçla da çalışma yapılan alanın iklim elemanları ile arazi özelliklerini

birleştirerek bir sentez yapmaktadır.

Meteorolojik Gözlemler ve Klimatolojide Kullanılışı

Meteorolojik veriler, Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından iklim, hava tahmini,

havacılık, deniz ulaşımı vb. amaçlarla kullanmak üzere güneşlenme, sıcaklık, yağış, nem,

buharlaşma, toprak sıcaklığı, rüzgâr, bulutluluk, deniz suyu sıcaklığı vb. ölçümleri şeklinde

yapılan verilerdir.

Meteorolojik gözlemler, sinoptik, metar, ravinsonde türlerinde yapılmaktadır. Sinoptik

gözlemler, hava tahmini yapmak için kullanılan gözlem türüdür. Bu ölçümde meteorolojik

parametrelerin tamamı yapılmaktadır. Ölçüm saatleri her saat, 3 veya 6 saatte bir olmaktadır.

Metar ölçümleri, hava alanlarında uçucular kullanılarak yapılan ölçümlerdir. Bu

ölçümler uluslararası havaalanlarında her 30 dk'da ulusal ve askeri amaçlı kullanılan

havaalanlarında her saatte bir yapılan ölçümleri kapsamaktadır. Havacılık hizmetleri için

hazırlanan uçuş raporunu kapsar. Metar bilgileri uçuş öncesinde veya uçuş esnasında dikkate

alınarak değerlendirilen uluslararası rasat verilerinden oluşur. Ravinsonde ölçümleri, balon

kullanılarak atmosferin dikey yapısındaki değişikliği ölçmek için 00:00 ve 12:00 (UTC)

saatlerinde yapılmaktadır.

Türkiye’de 7 adet ravinsonde istasyonu bulunur . Bunlar, Samsun (41.20K,

36.15D), İstanbul (40.58K, 29.05D), Ankara (39.57K, 32.53D), İzmir (38.26K, 27.10D),

Isparta (37.45K, 30.33D), Diyarbakır (37.55K, 40.12D), Adana (37.03K, 35.21D)’dır.

Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri ve ulusal ihtiyaçlar

göze alınarak tesis edilmiştir. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) geniş kara bölgeleri üzerinde

ravinsonde istasyonlarının 250 km, sık nüfuslu olmayan yerlerde ve okyanuslarda ise 1000 km

olarak tavsiye eder. Bu kriterler dikkate alındığında ravinsonde istasyonları bu kriterlere uyar.

Aradaki mesafe ortalama olarak 500 km civarındadır. WMO günde bu istasyonların 4 defa rasat

yapmasını tavsiye eder. Ravinsonde istasyonlarında Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından

dünya genelinde uygulandığı gibi, 00UTC ve 12UTC olmak üzere günde iki defa rasat yapılır.

Klimatoloji bilimi, meteorolojik gözlemlerin tamamından yararlanmaktadır.

Meteorolojik gözlemlerin düzenli olarak yapılmaya başlandığı Cumhuriyet'in ilk yıllarından

itibaren ölçümler Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğü (daha sonra Devlet Meteoroloji

İşleri Genel Müdürlüğü ve günümüzde kullanılan ismi ile Meteoroloji Genel Müdürlüğü)

tarafından yapılmaktadır. Ölçümlerin klimatolojik değerlendirmeler için kullanılmasında bazı

önemli noktalara vardır. Bunlardan en önemlisi kullanılacak olan meteorolojik verinin

kesintisiz ve uzun süreli olmasıdır.

Meteorolojik Gözlemler

Meteorolojik ölçümler gözlem parkı adı verilen yerlerde ölçümlerin yanlış olmaması

için belirlenen uluslararası ölçülere göre yapılmaktadır. Günümüzde ölçümlerin önemli bir

bölümü otomatik gözlem istasyonları tarafından yapılmaktadır . Bu istasyonlarda

ölçümler için meteorolojik parametrelere duyarlı sensörler bulunur. Sensörler tarafından

ölçülen parametreler veri toplama ünitesine iletilerek veriler bünyesinde bulunan haberleşme

üniteleri ile üretilen veri ve kodların ilgili merkezlere iletilir. Otomatik istasyonlar ile yapılan

ölçümler ile kişiden kaynaklanan hataların ortadan kaldırılarak gözlemlerin standart hale

gelmesini sağlar. Bu bakımdan daha doğru ve güvenilir ölçümler yapılmaktadır.

Otomatik istasyonlarda, rüzgar hız ve yön algılayıcısı ile 10 m yükseklikteki rüzgar hızı

ve yönü ölçülür. Sıcaklık ve nem algılayıcısı ile yüzey sıcaklığı, toprak sıcaklığı, nisbi nem,

toprak nemi ölçümü yapılmaktadır. Yağış ölçer ile yağış ölçümü yapılır. Yağış ölçer yerden 1

m yükseklikte bulunur ve 1 m2'ye düşen su miktarını ölçer. Basınç algılayıcısı, aktüel hava

basıncını ölçer.

Küresel güneşlenme algılayıcısı ile yüzeye gelen küresel güneş radyasyonu ölçülür. Bu

algılayıcı yerden 2 m yükseklikte yer alır. Direk güneşlenme algılayıcısı, izleyici ile yetkili

personel tarafından istasyonun enlem, boylam, yükseklik ve uluslararası saat bilgileri girilerek

düzenlenir. Bu bilgiler ile güneşi takip ederek güneşlenme süresini hesaplar. Pirheliometre ile

de direkt güneş radyasyonu ölçümü yapılmaktadır.

Meteorolojik Ölçümler

Sıcaklık, en önemli iklim elemanlarındandır. Sıcaklığı santigrat derece ile ifade

edilmektedir. Hava, toprak, deniz suyu sıcaklıkları ölçümü yapılan parametrelerdendir.

Sıcaklık gün içinde 7, 14 ve 21 saatlerinde ölçülür. yüzey (yerden 1.25 ile 2 m yükseklikteki)

sıcaklığı, yüksek hava (çeşitli hPa seviyelerindeki atmosfer ) sıcaklığı, deniz suyu sıcaklığı ve

toprak sıcaklığı (5,10,20,50 ve 100cm derinliklerinde) ölçümü yapılan sıcaklık

parametreleridir.

Havadaki nem, iki metod ile ölçülür. Bunlardan ilki psikometrik ölçümlerdir. Bu

ölçümler psikometre takımı ya da suni havalandırmalı psikometreler ile yapılır (Foto 1). İkinci

olarak higrogkopik ölçümler ile ölçülür. Bu ölçümde hava neminin etkisiyle maddelerin

boyutlarının değişmesi metoduyla çalışan higrometre ve higrograflar kullanılmaktadır (Foto 2).

Hava nemi ifade edilirken, nisbi (bağıl nem), mutlak nem, su buharı karışma oranı, özgül nem

gibi ifadeler sıklıkla kullanılır. En yaygın ifade şekli nisbi (bağıl) nemdir. Nisbi nem, herhangi

bir sıcaklıkta havanın taşıdığı su buharının, aynı sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksimum

su buharına oranına denir.

Hava Durumu ve Hava Tahmini

Hava durumu, anlık meteorolojik şartları anlatmak için kullanılan bir terimdir. Daha

kısa bir süreyi kapsadığı için yaşamımızı yakından ilgilendirir. Erol (1999)'a göre, belirli bir

yerde belirli ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarına hava durumu denir.

Hava durumu güneşlenme, basınç, rüzgar, sıcaklık, bulutluluk, nem, yağış gibi birçok

etmenin etkisindedir. Bu etmenlere bağlı olarak anlık, günlük tahminler yapılır. Tahminler

doğrultusunda arazi çalışmaları, seyahat vb. gibi günlük aktivitelerimizi belirleriz. Özellikle

son dönemde yapılan tahminlerde birçok meteorolojik uydu verisinden yararlanıldığı için saat

saat sıcaklık, yağış, rüzgar vb. gibi veriler için değerlendirmeler yapılmaktadır.

Örneğin, 11.08.2016 tarihine ait Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nün yaptığı son

değerlendirmelere göre, sabah ilk saatlerde Giresun çevreleri ile Rize, Artvin ve öğle

saatlerinden itibaren Gümüşhane, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Kars ve Ardahan çevrelerinin

yerel olmak üzere sağanak ve gök gürültülü sağanak yağışlı, diğer yerlerin az bulutlu ve açık

geçeceği tahmin ediliyor.

Hava sıcaklığının, Doğu bölgelerde 2 ila 4 °C derece artacağı, diğer yerlerde önemli bir

değişiklik olmayacağı ve ülke genelinde mevsim normallerinin üzerinde seyredeceği tahmin

ediliyor. Rüzgarın genellikle kuzey ve kuzeydoğu, Doğu Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu'da

güney ve güneybatı yönlerden hafif ara sıra orta kuvvette, Marmara, Ege kıyıları, Doğu

Akdeniz'in doğusu ile yağış alan yerlerde yağış anında yer yer kuvvetlice (30-50 km/saat)

esmesi bekleniyor.

TEŞEKKÜRLER İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ