TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIĞI ALFABELER
Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır. Tarihin ilerlemesiyle ve çağın değişmesiyle harfler ve yazılar değişmiş, bazı dönemlerde farklı alfabelerden faydalanılmıştır. Uzun süren savaşlar ve fethedilen topraklarda birçok milletle iletişim kurulmuş ve onların dillerinden bir parça alınmıştır. Farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir.
1.Göktürk (Kök Türk) Alfabesi: Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Göktürk (Kök Türk / Orhun) alfabesidir.
Metinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.
Türklerin ilk milli alfabesidir.
Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış, eklemelerde bulunmuşlardır.
Yabancı etkilerden uzak bir alfabedir.
Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.
Bunlardan 4’ü ünlü, 31’i ünsüz ve 3’ü çift ünsüz sesler için kullanılır. Ünlüler için kullanılan harflerin her biri ikişer ünlüyü karşılamaktadır. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir.
Büyük ve küçük harf yoktur.
“ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd” gibi heceler özel harflerle gösterilir.
Sağdan sola doğru yazılır ve aynı şekilde okunur.
Orhun Yazıtları Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Yenisey Yazıtları da Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
Noktalama işareti olarak sadece “:” kullanılmıştır.
Aynı Türkçedeki gibi hece sistemi üzerine kurulmuş sondan eklemeli bir dildir.
İslamiyet’ten sonra bu alfabe kullanılmamıştır.
2.Uygur Alfabesi: Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir.
Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından kullanılmıştır.
18 adet işaretten, sembolden meydana gelmiştir.4 sesli harf yer alır.
Sağdan sola ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır. Yalnızca ”Z” harfi ayrı yazılır.
Bu yazının kâtiplerine yani yazıcıları “bakşı, bakşıgeri veya serbahşı” şeklinde adlandırılır.
Timur İmparatorluğu ve ona ait diğer devletler de Uygur alfabesini kullanmıştır.
Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla aittir.
Bu alfabe ile edebiyat, sanat, din ve hukuk alanlarında birçok eser yazılmıştır.
3) Arap-İslam Alfabesi: Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra gerçekleşen bu dönemde bu alfabe ön plana çıkmış ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra dile dini kavramlar hızla girmeye başlamıştır.
Bu dini kavramların telaffuzu ve doğru yazılışı hususunda ayrılıkları önlemek için Arap alfabesine geçilmiştir.
Arap Alfabesi 28 harften oluşmaktadır. Türkçe’nin ses özelliklerini tam karşılamadığı için dilimize uygun eklemeler yapılarak 31/36 harfle kullanılmıştır.
Arap alfabesinde bulunmayan ç, p, j gibi sesleri karşılayan harfler eklenmiştir. Sağdan sola yazılır. Arap alfabesi ünsüz sesler üzerine kurulmuştur. Ünlü sesler kelimelerde gerekmedikçe gösterilmemiştir. Ünsüz harflerin özelliklerine göre ünlü sesler telaffuz edilmektedir.
Arap alfabesinin kullanımı Karahanlı döneminden, Harf İnkılabı olan 1 Kasım 1928’e kadar sürmüştür.
Osmanlı döneminde Arapça, Farsça ve Türkçe’nin karışımından oluşan Osmanlıca ile birlikte bir bütün oluşturmuştur.
Bu alfabe ile Türk-İslam tarihinde önemli eserler verilmiştir. Arap alfabesinin bizdeki ilk önemli ürünleri: Kutadgu Bilig, Divanü lügati’t-Türk ve Atabetü’l-Hakayık’tır.
Bunlardan Kutadgu Bilig ile Atabetü’l-Hakayık Uygur alfabesiyle de yazılmıştır.
4) Kiril Alfabesi: Türklerin Kiril alfabesine geçişi Rusya topraklarında gerçekleşmiştir. Yunan alfabesinden geliştirilen bu Rus alfabesi, zorla kabul ettirilmiş bir alfabedir.
Ruslar, sınırları içindeki Türklerin birlik olmasını engellemek amacıyla, “tek alfabe” yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler hazırlamıştır.
Bu alfabe Türklerin kullandığı fakat Türkiye Türklerinin kullanmadığı bir alfabedir.
Türkler arasında 20 çeşit Kiril alfabesi kullanılmıştır.
Kiril Alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harf barındıran alfabedir.
38 harften oluşan alfabenin 11’i sesli harftir.
Soldan sağa doğru yazılır.
Halen bugün bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini kullanmaktadır.
5) Latin Alfabesi: Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.
Arap alfabesinin Türkçenin yapısına uymaması Latin alfabesine geçişin önemli nedenlerindendir.
Latin alfabesinde bulunmayan, Türk dilinin yapısına uygun “ç, ş, ğ, ö, ü”, harfleri eklenmiştir.
Latin alfabe sisteminden bulunan “q x, w” harfleri Türkçe dil yapısına uymadığı için kaldırılmıştır.
Latin alfabesinde bulunan “I-i” harfinin yanında “ı” ve “İ” şekilleri de kullanılmaya başlanmıştır.
Soldan sağa doğru yazılır.
Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe, diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir.
Okuma–yazmayı kolaylaştırma amacıyla Latin alfabesine geçilmiştir
