Klimatoloji, Konusu ve Amacı
Coğrafya temelde iki ana bölümden oluşan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalları, Beşeri
Coğrafya ve Fiziki Coğrafyadır. Fiziki Coğrafya da temelde 4 bilim dalından oluşur. Bu bilim
dalları, Klimatoloji, Hidrografya, Jeomorfoloji ve Biyocoğrafya’dır.
Fiziki Coğrafya'nın alt bilim dallarından biri olan Klimatoloji, İnsanın da içinde
bulunduğu yerküre'nin iklim elemanlarını ve iklim etmenlerini içine alan ve bunların karşılıklı
etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Temel amacı yerküre iklimlerini belirleyerek, bu iklimlerin
özelliklerini açıklamaktır.
Klimatoloji biliminde bu temel amacını gerçekleştirebilmek için sıcaklık, yağış, rüzgar,
bağıl nem, hava basıncı, güneşlenme gibi birçok iklim eleman ve faktörlerini değerlendirmek
gerekmektedir. Bu değerlendirmeler ile bir yerin uzun yıllık genel iklim özellikleri belirlenir.
Klimatoloji, iklim olayları, ekstrem hava olayları, uzun süreli değişimler, atmosferik
salınımlar ve iklime etkileri gibi konuları kapsayan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı artan
atmosferik gözlemler, ölçümler ile gelişme göstermiştir.
Günümüzde klimatoloji, yapılan klimatolojik ve meteorolojik ölçümler ile atmosferik
ölçümlerden yararlanarak hava olaylarının oluşum gelişim ya da sonuçlarını açıklamaya
çalışmaktadır. Bu amaçla da çalışma yapılan alanın iklim elemanları ile arazi özelliklerini
birleştirerek bir sentez yapmaktadır.
Meteorolojik Gözlemler ve Klimatolojide Kullanılışı
Meteorolojik veriler, Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından iklim, hava tahmini,
havacılık, deniz ulaşımı vb. amaçlarla kullanmak üzere güneşlenme, sıcaklık, yağış, nem,
buharlaşma, toprak sıcaklığı, rüzgâr, bulutluluk, deniz suyu sıcaklığı vb. ölçümleri şeklinde
yapılan verilerdir.
Meteorolojik gözlemler, sinoptik, metar, ravinsonde türlerinde yapılmaktadır. Sinoptik
gözlemler, hava tahmini yapmak için kullanılan gözlem türüdür. Bu ölçümde meteorolojik
parametrelerin tamamı yapılmaktadır. Ölçüm saatleri her saat, 3 veya 6 saatte bir olmaktadır.
Metar ölçümleri, hava alanlarında uçucular kullanılarak yapılan ölçümlerdir. Bu
ölçümler uluslararası havaalanlarında her 30 dk'da ulusal ve askeri amaçlı kullanılan
havaalanlarında her saatte bir yapılan ölçümleri kapsamaktadır. Havacılık hizmetleri için
hazırlanan uçuş raporunu kapsar. Metar bilgileri uçuş öncesinde veya uçuş esnasında dikkate
alınarak değerlendirilen uluslararası rasat verilerinden oluşur. Ravinsonde ölçümleri, balon
kullanılarak atmosferin dikey yapısındaki değişikliği ölçmek için 00:00 ve 12:00 (UTC)
saatlerinde yapılmaktadır.
Türkiye’de 7 adet ravinsonde istasyonu bulunur . Bunlar, Samsun (41.20K,
36.15D), İstanbul (40.58K, 29.05D), Ankara (39.57K, 32.53D), İzmir (38.26K, 27.10D),
Isparta (37.45K, 30.33D), Diyarbakır (37.55K, 40.12D), Adana (37.03K, 35.21D)’dır.
Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri ve ulusal ihtiyaçlar
göze alınarak tesis edilmiştir. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) geniş kara bölgeleri üzerinde
ravinsonde istasyonlarının 250 km, sık nüfuslu olmayan yerlerde ve okyanuslarda ise 1000 km
olarak tavsiye eder. Bu kriterler dikkate alındığında ravinsonde istasyonları bu kriterlere uyar.
Aradaki mesafe ortalama olarak 500 km civarındadır. WMO günde bu istasyonların 4 defa rasat
yapmasını tavsiye eder. Ravinsonde istasyonlarında Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından
dünya genelinde uygulandığı gibi, 00UTC ve 12UTC olmak üzere günde iki defa rasat yapılır.
Klimatoloji bilimi, meteorolojik gözlemlerin tamamından yararlanmaktadır.
Meteorolojik gözlemlerin düzenli olarak yapılmaya başlandığı Cumhuriyet'in ilk yıllarından
itibaren ölçümler Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğü (daha sonra Devlet Meteoroloji
İşleri Genel Müdürlüğü ve günümüzde kullanılan ismi ile Meteoroloji Genel Müdürlüğü)
tarafından yapılmaktadır. Ölçümlerin klimatolojik değerlendirmeler için kullanılmasında bazı
önemli noktalara vardır. Bunlardan en önemlisi kullanılacak olan meteorolojik verinin
kesintisiz ve uzun süreli olmasıdır.
Meteorolojik Gözlemler
Meteorolojik ölçümler gözlem parkı adı verilen yerlerde ölçümlerin yanlış olmaması
için belirlenen uluslararası ölçülere göre yapılmaktadır. Günümüzde ölçümlerin önemli bir
bölümü otomatik gözlem istasyonları tarafından yapılmaktadır . Bu istasyonlarda
ölçümler için meteorolojik parametrelere duyarlı sensörler bulunur. Sensörler tarafından
ölçülen parametreler veri toplama ünitesine iletilerek veriler bünyesinde bulunan haberleşme
üniteleri ile üretilen veri ve kodların ilgili merkezlere iletilir. Otomatik istasyonlar ile yapılan
ölçümler ile kişiden kaynaklanan hataların ortadan kaldırılarak gözlemlerin standart hale
gelmesini sağlar. Bu bakımdan daha doğru ve güvenilir ölçümler yapılmaktadır.
Otomatik istasyonlarda, rüzgar hız ve yön algılayıcısı ile 10 m yükseklikteki rüzgar hızı
ve yönü ölçülür. Sıcaklık ve nem algılayıcısı ile yüzey sıcaklığı, toprak sıcaklığı, nisbi nem,
toprak nemi ölçümü yapılmaktadır. Yağış ölçer ile yağış ölçümü yapılır. Yağış ölçer yerden 1
m yükseklikte bulunur ve 1 m2'ye düşen su miktarını ölçer. Basınç algılayıcısı, aktüel hava
basıncını ölçer.
Küresel güneşlenme algılayıcısı ile yüzeye gelen küresel güneş radyasyonu ölçülür. Bu
algılayıcı yerden 2 m yükseklikte yer alır. Direk güneşlenme algılayıcısı, izleyici ile yetkili
personel tarafından istasyonun enlem, boylam, yükseklik ve uluslararası saat bilgileri girilerek
düzenlenir. Bu bilgiler ile güneşi takip ederek güneşlenme süresini hesaplar. Pirheliometre ile
de direkt güneş radyasyonu ölçümü yapılmaktadır.
Meteorolojik Ölçümler
Sıcaklık, en önemli iklim elemanlarındandır. Sıcaklığı santigrat derece ile ifade
edilmektedir. Hava, toprak, deniz suyu sıcaklıkları ölçümü yapılan parametrelerdendir.
Sıcaklık gün içinde 7, 14 ve 21 saatlerinde ölçülür. yüzey (yerden 1.25 ile 2 m yükseklikteki)
sıcaklığı, yüksek hava (çeşitli hPa seviyelerindeki atmosfer ) sıcaklığı, deniz suyu sıcaklığı ve
toprak sıcaklığı (5,10,20,50 ve 100cm derinliklerinde) ölçümü yapılan sıcaklık
parametreleridir.
Havadaki nem, iki metod ile ölçülür. Bunlardan ilki psikometrik ölçümlerdir. Bu
ölçümler psikometre takımı ya da suni havalandırmalı psikometreler ile yapılır (Foto 1). İkinci
olarak higrogkopik ölçümler ile ölçülür. Bu ölçümde hava neminin etkisiyle maddelerin
boyutlarının değişmesi metoduyla çalışan higrometre ve higrograflar kullanılmaktadır (Foto 2).
Hava nemi ifade edilirken, nisbi (bağıl nem), mutlak nem, su buharı karışma oranı, özgül nem
gibi ifadeler sıklıkla kullanılır. En yaygın ifade şekli nisbi (bağıl) nemdir. Nisbi nem, herhangi
bir sıcaklıkta havanın taşıdığı su buharının, aynı sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksimum
su buharına oranına denir.
Hava Durumu ve Hava Tahmini
Hava durumu, anlık meteorolojik şartları anlatmak için kullanılan bir terimdir. Daha
kısa bir süreyi kapsadığı için yaşamımızı yakından ilgilendirir. Erol (1999)'a göre, belirli bir
yerde belirli ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarına hava durumu denir.
Hava durumu güneşlenme, basınç, rüzgar, sıcaklık, bulutluluk, nem, yağış gibi birçok
etmenin etkisindedir. Bu etmenlere bağlı olarak anlık, günlük tahminler yapılır. Tahminler
doğrultusunda arazi çalışmaları, seyahat vb. gibi günlük aktivitelerimizi belirleriz. Özellikle
son dönemde yapılan tahminlerde birçok meteorolojik uydu verisinden yararlanıldığı için saat
saat sıcaklık, yağış, rüzgar vb. gibi veriler için değerlendirmeler yapılmaktadır.
Örneğin, 11.08.2016 tarihine ait Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nün yaptığı son
değerlendirmelere göre, sabah ilk saatlerde Giresun çevreleri ile Rize, Artvin ve öğle
saatlerinden itibaren Gümüşhane, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Kars ve Ardahan çevrelerinin
yerel olmak üzere sağanak ve gök gürültülü sağanak yağışlı, diğer yerlerin az bulutlu ve açık
geçeceği tahmin ediliyor.
Hava sıcaklığının, Doğu bölgelerde 2 ila 4 °C derece artacağı, diğer yerlerde önemli bir
değişiklik olmayacağı ve ülke genelinde mevsim normallerinin üzerinde seyredeceği tahmin
ediliyor. Rüzgarın genellikle kuzey ve kuzeydoğu, Doğu Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu'da
güney ve güneybatı yönlerden hafif ara sıra orta kuvvette, Marmara, Ege kıyıları, Doğu
Akdeniz'in doğusu ile yağış alan yerlerde yağış anında yer yer kuvvetlice (30-50 km/saat)
esmesi bekleniyor.
TEŞEKKÜRLER İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
