Ani Stratosfer Isınması (SSW) atmosferde nadir gerçekleşen meteorolojik hadiselerdir. Bu hadiseler her iki yarımkürede kış mevsiminde gerçekleşir ve yüzey havasını etkiler. Kuzey kutbunda gerçekleşen stratosfer ısınmaları, Güney kutbuna göre daha sıktır. Çünkü karasal alan Kuzey yarımkürede daha fazladır. Böylelikle tropiklerden ısı taşımımı daha kolay sağlanır.
Stratosfer ısınmasının tanımı literatürde farklılık göstermektedir. Yaygın olarak kullanılan tanım; kış mevsiminde her ikim yarımkürede, kutup bölgesindeki stratosfer rüzgarlarının batıdan doğuya dönmesidir. Böylelikle stratosferik konfigürasyon bozulmaya uğrar ve kutup girdabı rüzgarları zayıflar. Bu olay Ani Stratosfer Isınması(SSW) olarak adlandırılır. Zayıflayan stratosferik dolaşım ile kutup soğukları daha güney enlemlerde (Güney kutbunda kuzey enlemlerde) hissedilmeye başlar. Yüzey havasının etkilenmesiyle birlikte endeksler negatife doğru seyreder. Bu mekanizma troposfer katmanının stratosferle eşlenmesiyle karakterize edilir.
Isınmanın gücü ve şiddeti troposferi doğrudan etkiler. Eğer zayıf bir ısınma meydana gelmişse bu etki troposferde fazla hissedilmez ve yüzey havası etkilenmez. Tam tersi kuvvetli bir ısınma ’da bu etki troposfere kadar iner ve yüzey havasını etkiler. Bu bağlantı stratosfer-troposfer eşlemesi olarak adlandırılır. Yani stratosferdeki ısınmanın kuvveti, troposferi modüle eder. Bu bağlantıyı sağlayan Ani Stratosfer Isınması adı verilen meteorolojik hadisenin ortaya çıkmasının nedenleri tropiklerden kutuplara doğru taşınan sıcak havadır. Bu hava ısı akıları olarak adlandırılır ve Eliassen-Palm vektörüne yansıtılır.Eliassen ‐ Palm vektörü troposfer ve stratosfer arasındaki bağlantının bir miktar belirtimini veren faydalı türevlerdir [ Eliassen ve Palm , 1961 ]. Güçlü birleşme dönemlerinde, yani gezegen dalgaları güçlü olduğunda, akışlar da güçlüdür. Kutup girdabı parçalanma evresini tamamlarsa, akılar çok küçük değerlere düşer.Eddy ısı akısı temel olarak tropiklerden kutuplara hava cepheleri tarafından taşınan ısıya atıfta bulunmaktdır. Bu olay aynı zamanda Eliassen-Palm ilişkisi yoluyla stratosfere yayılan büyük miktarda dalga aktivitesini de işaret etmektedir.
Kutuplardaki stratosferik dolaşımı gezegensel dalga aktiviteleri kontrol eder.Gezegensel dalga aktivitesi ne kadar fazla olursa kutup bölgelerindeki stratosferik dolaşım o denli zayıflar.Bu dalgalar tropik troposferden yayılır ve ekstratropik stratosferde kırılır.Ardından kutup dolaşımını etkilemeye başlar.Gezegensel dalga 1’in genliğinin artması Kuzey yarımkürede kutup girdabı “yer değiştirme” adlı olayı,gezegensel dalga 2 genliğinin artması ise kutup girdabında“bölünme” adlı olayın ortaya çıkmasını sağlar.Güney kutbunda ise mekanizma daha farklıdır.Gezegensel Dalga-1 ciddi ısınmalara ve girdapta bölünmeye yol açabilmektedir.
Kutup girdabını rahatsız eden temel mekanızmaların yokluğunda ise kutup girdabı güçlüdür.Çünkü girdabın yapısını tehdit edecek herhangi bir unsur yoktur.
Yazan EmreTEMUR Daha fazlası için tıklayınız